Met enige regelmaat ontvangen we vragen van zorgverleners om, op verzoek van cliënten, een schriftelijk oordeel te geven over het functioneren van de cliënt gebaseerd op de behandeling. Ook hebben onze klachtenfunctionarissen de afgelopen jaren te maken gehad met klachten over dit onderwerp. Het gaat daarbij om oordelen van de zorgverlener voor doelen die niet direct met de behandeling te maken hebben, maar andere belangen dienen. Denk aan een vader in een vechtscheiding die zijn kinderen vaker wil zien en jou vraagt om op schrift te stellen dat hij hiertoe door de behandeling in staat is. Of aan een slachtoffer van mishandeling dat jou vraagt aan de rechter te verklaren dat hij nog niet in staat is om te getuigen tegen de vermeende daders.

Hoe moet je hier als zorgprofessional mee omgaan? Hoe kun je oog houden voor de behandelrelatie en respectvol en ondersteunend met jouw cliënt om blijven gaan? In dit artikel laten we je zien hoe je professioneel kunt handelen bij het verzoek om een verklaring.

We beschrijven twee fictieve situaties die hierover gaan.

Situatie 1

Je behandelt als psychosociaal therapeut een man wegens angst- en spanningsklachten. Hij is gescheiden en heeft na de scheiding samen met zijn ex- vrouw het ouderlijk gezag over hun kinderen van 8 en 10 jaar. Hij ziet zijn kinderen iedere woensdagmiddag, omdat het volgens moeder niet goed is voor de kinderen langere tijd bij hun vader te zijn vanwege zijn psychische problemen. Je cliënt reageert goed op de behandeling. Hij voelt zich in staat om zijn kinderen eens in de twee weken een weekend bij zich te hebben. Nu het beter met hem gaat, wil hij zijn vaderschap kunnen vervullen en de relatie met zijn kinderen opbouwen en verstevigen. Moeder verzet zich hiertegen. Zij wil het houden bij de woensdagmiddag. Je cliënt gaat dit aanvechten bij de rechter en vraagt je op schrift te stellen wat voor effect de behandeling op hem heeft en dat hij in staat is om de kinderen een weekend over de vloer te hebben en voor hen te zorgen.

Situatie 2

Je behandelt in de hoedanigheid van psychosociaal therapeut een man van 20 jaar die slachtoffer is van groepsmishandeling. Hij heeft aangifte gedaan. De rechter wil hem als getuige horen in het gerechtelijk vooronderzoek. De man zegt dat hij dit nog niet aankan.Je vindt een verhoor ook niet in het belang van zijn herstel. De advocaat van de man vraagt je om dit in een brief aan de rechter uit te leggen.

Verklaring: een oordeel over functioneren cliënt voor een ander doel dan de behandeling

In beide gevallen wordt de therapeut gevraagd om een oordeel te geven over zijn cliënt en zijn functioneren voor een ander doel dan de behandeling. Zo’n oordeel wordt ook wel een verklaring genoemd. Andere voorbeelden zijn een oordeel over het al dan nietin staat zijn om iets wel of niet te doen om in aanmerking te komen voor loondoorbetaling bij ziekte, een schadevergoeding of een voorziening. Het komt ook voor dat een instantie of organisatie met toestemming van de cliënt aan een therapeut vragen voorlegt die de therapeut alleen kan beantwoorden door het geven van een waardeoordeel. Denk aan de vraag van een arboarts of een verzekeringsarts over het effect van de behandeling op het functioneren van de cliënt. 

Gedragsnorm over verklaringen in de reguliere zorg

De reguliere zorg kent een gedragsnorm over verklaringen. Deze volgt uit de tuchtrechtspraak en gedragsregels van beroepsorganisaties. De gedragsnorm voor de reguliere zorg biedt zorgverleners in de complementaire alternatieve zorg handvatten om zorgvuldig met deze lastige situaties zoals hier beschreven, om te gaan.

Voor een aantal beroepsgroepen bestaan er gedragsregels die expliciet bepalen dat de zorgverlener bij wie een cliënt in behandeling is (of was), zich onthoudt van het geven van een waardeoordeel, zoals de KNMG voor artsen[2] en het NIP voor psychologen.[3] In de tuchtrechtspraak over de reguliere zorg worden klachten over verklaringen altijd gegrond verklaard[4].

De belangrijkste reden voor de gedragsnorm over verklaringen is dat het afgeven van een verklaring niet past bij de rol van zorgverlener. Deze moet zich volledig kunnen richten op de behandeling en de vertrouwensrelatie met de cliënt. Een vertrouwensrelatie met de cliënt kan onder druk komen te staan als de verklaring ongunstige gevolgen heeft voor de cliënt, of als de zorgverlener met het afgeven van een verklaring bij een belangenconflict betrokken wordt. De therapeut in situatie 1 kan door het afgeven van een verklaring betrokken raken bij het geschil tussen de cliënt en zijn ex- partner. Met alle gevolgen van dien. Zo is de kans groot dat de cliënt de therapeut ook bij een vervolgprocedure wil betrekken en kan de therapeut te maken krijgen met een tuchtklacht van de ex-partner.

Een andere reden voor de gedragsnorm is dat de zorgverlener vaak niet deskundig is op het gebied waarvoor de verklaring wordt gebruikt. Zo is hij bijvoorbeeld niet op de hoogte van de criteria om voor een bepaalde voorziening in aanmerking te komen, zoals juridische criteria voor de beoordeling van arbeidsongeschiktheid of een oorzakelijk verband tussen klachten van een cliënt en een aanrijding of medische fout.

Wat betekent de gedragsnorm in de reguliere zorg voor de complementaire alternatieve zorg?

De redenen om zorgverleners in de reguliere zorg te ontraden een verklaring af te geven zijn ook van toepassing op zorgverleners in de complementaire alternatieve zorg. Daarbij maakt het niet uit of de zorg op het psychosociale vlak of op het medisch sociale vlak ligt. 

Anders gezegd: het niet vermengen van de rol van behandelaar met die van belangbehartiger behoort tot de professionele beroepsuitoefening van iedere zorgverlener. Dit geldt voor de complementaire, de reguliere, medische en psychosociale zorg.

De vraag blijft dan: hoe moet je dan wél met het verzoek van je cliënt omgaan? Een weigering van een verklaring kan immers ook de behandelrelatie onder druk zetten. Jouw cliënt kan zich in de steek gelaten voelen. Ook kun je er als professional mee worstelen dat je een cliënt niet mag ondersteunen met een verklaring, omdat je bijvoorbeeld ziet dat er iets onrechtvaardigs gebeurt en je er graag aan wilt bijdragen dit te voorkomen.

Professioneel handelen bij verzoek om een verklaring

De adviezen die beroepsorganisaties in de reguliere zorg geven over het omgaan met een verzoek om een verklaring van een cliëntkunnen goed bruikbaar zijn voor zorgverleners in de complementaire alternatieve zorg. We geven deze adviezen hier kort weer.

1. Geef alleen feitelijke informatie met gerichte toestemming van de cliënt

Uit de richtlijnen en tuchtrechtspraak voor zorgverleners in de reguliere zorg volgt dat zorgverleners op verzoek van hun cliënt wel feitelijke informatie mogen verstrekken voor een ander doel dan de (medische) behandeling of begeleiding.

Onder feitelijke informatie valt het feit dat een cliënt onder behandeling is in een bepaalde periode, voor welk probleem, wat de diagnose (op het vakgebied van de behandelaar) is en het behandeldoel.
Als de cliënt heeft gevraagd de informatie rechtstreeks aan een derde[5] te sturen, dan moet de zorgverlener wel eerst nagaan of de cliënt met de informatie kan instemmen en dit ook noteren in zijn dossier. De informatie valt immers onder het beroepsgeheim. De zorgverlener heeft expliciete en gerichte toestemming van de cliënt nodig om zijn beroepsgeheim te doorbreken. Gerichte toestemming houdt in dat de cliënt toestemming geeft terwijl hij begrijpt welke gegevens verstrekt worden, voor welk doel dit is en wat de gevolgen hiervan kunnen zijn.

2. Geef uitleg en advies aan je cliënt

Het is aan de zorgverlener om de cliënt uit te leggen dat hij als behandelaar geen waardeoordeel kan geven vanwege de vertrouwensrelatie en het ontbreken van de deskundigheid. Daarnaast kan de zorgverlener zijn cliënt adviezen geven over de acties die de cliënt zelf kan ondernemen ter behartiging van zijn belangen. De KNMG en het NIP hebben een voorbeeldbrief uitgewerkt waarin je als behandelaar aan je cliënt kan uitleggen je waarom je geen verklaring mag geven en waarin adviezen staan aan de cliënt over wat zij zelf kunnen doen[6].Zo kan een cliënt bijvoorbeeld zelf een verklaring opstellen en deze eventueel onderbouwen met relevante delen uit zijn dossier. Een cliënt heeft immers recht op een kopie van het eigen dossier. Ook kan de cliënt een onafhankelijke deskundige benaderen dan wel laten benoemen door de instantie die het oordeel heeft gevraagd.

Wij hopen dat deze informatie jullie helpt om professioneel om te gaan met verzoeken tot het afgeven van verklaringen, met behoud van de vertrouwensrelatie van de cliënt.

 

[2] KNMG-richtlijn Omgaan met medische gegevens

[3] https://www.psynip.nl/uw-beroep/beroepsethiek/uit-het-spreekuur/verklaringen-door-behandelend-psychologen-tbv-eigen-clienten/

[4] Zie bijvoorbeeld uitspraak Regionaal Tuchtcollege voor de gezondheidszorg Eindhoven over een verklaring een gz- psycholoog’: tuchrecht.nl, gezondheidszorg: ECLI:NL: TGZREIN:2020:16 

[5] Een advocaat of een persoon die kan aantonen dat hij de juridische belangen behartigt van de cliënt behartigt, zoals een jurist die hem bijstaat op grond van een rechtsbijstandsverzekering is geen derde. Hij wordt gezien als het verlengstuk van de cliënt 

[6] Https://www.knmg.nl/advies-richtlijnen/artseninfolijn/weigeringsbriefje.htm; ttps://www.psynip.nl/uw-beroep/beroepsethiek/uit-het-spreekuur/verklaringen-door-behandelend-psychologen-tbv-eigen-clienten